Bu önsözü yazmaya başladığımda, tezimi hazırlarken sıkça başvurduğum bir eserin kapağını, bu kez kaygılardan, telaşlardan uzak ve huzurlu bir şekilde, yeniden açtım. Söz konusu eser, Av. Dr. Nezih ŞEKER'in "Hukuksal Yapısıyla Vergi İncelemesi" adlı eseridir. Sayın ŞEKER, 1994 yılında yayımladığı eserinin önsözünde, 1977 yılında, "Vergi İncelemesi" adıyla, yine bir Doktora tezi olarak, Prof. Dr. Abdurrahman AKDOĞAN hocamız tarafından hazırlanan ve 1979 yılında yayımlanan eseri anmaktadır. Sayın ŞEKER, hukuksal yapısıyla vergi incelemesi müessesesinin, tekrar, bir akademik çalışmaya konu edilme nedenini, 1980 yılı ve izleyen süreçte, başta Vergi Usul Kanunu olmak üzere, çeşitli kanunlarda gerçekleştirilen ve vergi incelemesi müessesesini ilgilendiren, "reform niteliğindeki" mevzuat değişiklikleri olarak göstermektedir. Bu konuyu bir doktora tez konusu olarak çalışmaya başladığım dönemde de vergi incelemesi müessesesinin düzenlenişine ve uygulanışına ilişkin, esaslı, akademik değerlendirmeler yapılmakta; İdari uygulamalar çeşitli tartışmalar yaratmakta; müessesenin uygulanışından kaynaklanan uyuşmazlıklar çeşitli yargı kararlarına, istikrarlı bir şekilde, konu edilmekte ve nihâyet, bu sath-ı mailde meydana gelen mevzuat çalışmaları gerçekleşmekte idi. Nitekim bu çalışmalar, aynı dönemde, 6009 sayılı Kanun ile 646 sayılı KHK ve bunlara dayanılarak hazırlanan tali mevzuat şeklinde tecessüm etmiştir. Günümüze kadar yaklaşık altmış kez değişikliğe uğramış bulunsa da; vergi incelemesi müessesesini de içeren, 04.01.1961 tarih ve 213 sayılı VUK, özel bir idari usul kanunu olarak hâlen yürürlüktedir. Öte yandan, vergi incelemesi de dâhil olmak üzere, bütün müessese ve hükümleriyle, VUK'un yeniden ele alınıp tamamen yeni bir kanun olarak düzenlenmesine dâir çeşitli komisyon çalışmaları sürdürülmekte ve tasarı taslakları gündeme gelmektedir. Buna ayrıca, her ne kadar 646 sayılı KHK ile esaslı bir değişikliğe uğramış olsa da, vergi denetim örgütünün kuruluşuna ve yapılanışına dâir değerlendirme ve tartışmaları da ekleyebiliriz. İşte bu çalışma, böylesi bir ortamda hazırlanmış ve yayımlanmıştır. Akademik ve hukuki çalışmalar, tıp jargonundan ödünç alacağımız tâbirle, belirli bir "protokol" yordamıyla vücuda getirilmektedir. Bu minvâlde ilk adım, çalışılan konudaki akademik ve hukuki "birikim"e başvurmak; ikinci adım, bu birikim yardımıyla bir "yaklaşım" ortaya koymak; sonraki adım ise çalışma konusunu "sınırlandırmak", yani eskilerin tâbiriyle "ağyarını mâni efradını câmi" olarak çalışmayı ortaya çıkarmaktır. "Monografik" diye tâbir edilen bu tür akademik çalışmalar/incelemeler, işte bu "protokol" üzerine inşa edilmektedir. Nitekim çalışılan konu bir hukuk müessesesi olunca, teorik (nazarî) boyutta, öncelikle kavramsal çerçevenin çizilmesi, tarihi arka planın ortaya konulması; müessesenin hukuksal dayanak ve sınırlarının belirlenerek hukuksal çerçevesinin çizilmesi ve hukuki nitelendirme yapıldıktan sonra da, pratik (amelî) boyuta geçilmesi kaçınılmazdır. Biz çalışmamızda işte bu "protokol" yordamını izlemeye çalıştık. Belirtmek gerekir ki bu eser, dayandığı doktora tezine göre, esaslı bir değişiklik içermemekte olup; yayımı sürecindeki mevzuat değişiklikleri esere işlenmiştir ve bu yönüyle de "güncel"dir. Gerçi vergi hukuku alanında, mevzuat anlamında, ne kadar "güncel" kalınabileceği de ilgililerin mâlumudur. Ancak çalışmanın, zaman içinde, akademik ve hukuki "birikim" ve "irdeleme" boyutuyla, diğer eserlerin de olduğu gibi, güncel değil belki ama "kalıcı", "fayda getirici" olması, en içten temennimizdir. Bu açıklamalar muvacehesinde takdir, tabii ki siz değerli okuyucuların/yararlanıcıların olacaktır. ( Önsöz'den )

§.1. Giriş
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİ İNCELEMESİ: KAVRAMSAL ÇERÇEVE, TARİHÇE ve KONUNUN SINIRLANDIRILMASI
§.2. Kavramsal Çerçeve
I. VERGİ İNCELEMESİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ
A. GENEL AÇIKLAMA
B. KAVRAM
4. Vergi İncelemesi: Kavram - Tanım - Terim
§.3. Tarihçe
I. VERGİ İNCELEMESİNİN TARİHÇESİ
A. GENEL AÇIKLAMA
B. VERGİ İNCELEMESİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN TARİHÇESİ
§.4. Çalışmanın Kapsamı
I. ÇALIŞMA KONUSUNUN SINIRLANDIRILMASI
A. GENEL AÇIKLAMA
B. VERGİ İNCELEMESİNE YAKIN KONU VE MÜESSESELER
§.5. Mukayeseli Hukuk
I. VERGİ İNCELEMESİNİN GENEL ESASLARI BAĞLAMINDA ÜLKE ÖRNEKLERİ
A. GENEL AÇIKLAMA
B. ALMANYA'DA VERGİ İNCELEMESİ
C. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ'NDE VERGİ İNCELEMESİ
D. İNGİLTERE'DE VERGİ İNCELEMESİ
E. FRANSA'DA VERGİ İNCELEMESİ
F. İSPANYA'DA VERGİ İNCELEMESİ
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ İNCELEMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ ve HUKUKSAL ÇERÇEVESİ
§.6. Müessesenin Gereksinim Nedenleri - Amaçları - İşlevleri
I. GENEL AÇIKLAMA
II. VERGİ İNCELEMESİNİN GEREKSİNİM NEDENLERİ, AMAÇLARI VE İŞLEVLERİ 200
A. GEREKSİNİM NEDENLERİ
B. AMAÇLARI
C. İŞLEVLERİ
§.7. Hukuki Nitelendirme
I. VERGİ İNCELEMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ
A. GENEL AÇIKLAMA
B. KOLLUK FAALİYETİ OLARAK VERGİ İNCELEMESİ
C. HAZIRLIK İŞLEMİ (ÖN İŞLEM) OLARAK VERGİ İNCELEMESİ
§.8. Hukuksal Çerçeve
I. VERGİ İNCELEMESİ MÜESSESESİNİN HUKUKSAL DAYANAK ve SINIRLARI
A. GENEL AÇIKLAMA
B. ANAYASAL DAYANAKLARI ve SINIRLARI
C. YASAL DAYANAKLARI ve SINIRLARI
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
VERGİ İNCELEMESİNDE İDARİ ve ÖRGÜTSEL YAPI, VERGİ İNCELEMESİNİN KAPSAMI ve VERGİ İNCELEMESİ SÜRECİ
§.9. İdari ve Örgütsel Yapı
I. GENEL AÇIKLAMA
II. VERGİ İNCELEMESİNDE İDARİ ve ÖRGÜTSEL YAPI
A. VERGİ İDARESİ ve VERGİ DENETİM KURULU BAŞKANLIĞI (VDK)
B. VERGİ MÜFETTİŞLERİ ve İNCELEMEYE YETKİLİ DİĞER ELEMANLAR
§.10. Kapsam
I. VERGİ İNCELEMESİNİN KAPSAMI
A. İNCELEME TÜRLERİ BAKIMINDAN
B. İNCELEMEYE TABİ OLAN KİŞİLER BAKIMINDAN
C. İNCELEMEYE TABİ OLAN KONULAR BAKIMINDAN
D. İNCELEME YERİ (COĞRAFİ YETKİ ALANI) BAKIMINDAN
E. İNCELEME ZAMANI BAKIMINDAN
§.11. Vergi İncelemesi Uygulaması
I. VERGİ İNCELEMESİ SÜRECİ -
A. İNCELEMEYE SEVK USULLERİ
B. VERGİ İNCELEMESİ FAALİYETİNE BAŞLANILMASI
C. VERGİ İNCELEMESİNİN ARAMALI İNCELEME OLARAK BAŞLAMASI veya ARAMALI İNCELEMEYE DÖNÜŞMESİ HÂLİ ve ARAMALI VERGİ İNCELEMESİ
D. VERGİ İNCELEMESİ FAALİYETİNİN YÜRÜTÜLMESİ
E. VERGİ İNCELEMESİ FAALİYETİNİN BİTİRİLMESİ
F. VERGİ İNCELEMESİNİN TAMAMLANMASI
G. VERGİ İNCELEMESİNİN SONUÇLANMASI
§.12. Değerlendirme ve Sonuç
KAYNAKLAR